Το Σπήλαιο Δράκαινα, το ιστορικό της έρευνας και οι επιχώσεις του

Επιστημονικές και άλλες συγκυρίες έκαναν γνωστό το 1992 στην αρχαιολογική κοινότητα το μικρό καρστικό έγκοιλο, που βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 70 μ. στη Ν. πλευρά του απόκρημνου και επιβλητικού Φαραγγιού του Πόρου στην παράλια ζώνη της ΝΑ Κεφαλονιάς (Εικ. 1-3).

Από τότε το έγκοιλο αυτό ερευνάται από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (πλέον) Νότιας Ελλάδας ως 'Σπήλαιο Δράκαινα', ενώ το 1994 εντάχθηκε στις συστηματικές ανασκαφές του Υπουργείου Πολιτισμού (Στρατούλη 2006, Χατζιώτου και Στρατούλη 2000, Χατζιώτου κ.ά. 1995).

Στον Προϊστορικό Τομέα των Ανασκαφών του Σπηλαίου εξελίσσεται από το 1999, με υπεύθυνη τη γράφουσα, ένα διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα με την υποστή­ριξη του (νυν) ΥΠΠΟΤ, την ηθική και υλική συμπαράσταση του Δήμου Ελειού-Πρόννων Κεφαλληνίας και με χρηματοδοτήσεις κυρίως από το Institute for Aegean Prehistory (2003-2009) και το Ίδρυμα Ιωάννη Φ. Κωστόπουλου (2004-2006). Οι ανασκαφές στα προϊστορικά στρώματα του Σπηλαίου πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 1992-1995, 1999-2002, 2004-2005 και αναπτύχθηκαν σε επιφάνεια έκτασης 48 τ.μ., από την οποία αφαιρέ­θηκαν περίπου 25 κ.μ. νεολιθικών επιχώσεων. Το σύνολο αυτών των επιχώσεων ελέγχθηκε και μέσω ξερού κοσκινίσματος χρησιμοποιώντας δύο επάλληλα χειροκίνητα κόσκινα διαφορετικής διαμέτρου. Επιπλέον, ένα μικρό τμήμα από τις εν λόγω επιχώσεις (> 150 δείγματα) υποβλήθηκε σε επίπλευση (water flotation).

Το Σπήλαιο Δράκαινα είναι μια αθέατη βραχοσκεπή στη σημερινή του κατάσταση, στο τοπογραφικά διακριτό Φαράγγι του Πόρου, που από αιώνες ‘γεφυρώνει’ τα παράλια της περιοχής με την παρακείμενη ενδοχώρα του νησιού. Σώζεται σε υπολειμματική μορφή λόγω κατάρρευσης τμήματος της οροφής του (Εικ. 4). Η ισχυρή τεκτονική δραστηριότητα, που αναπτύσσεται στο Ιόνιο, και άλλες φυσικές διεργασίες προκάλεσαν -ακόμη και στη διάρκεια της αρχαίας χρήσης του- αποσπάσεις τεμαχών από την ασβεστολιθική βραχομάζα, στην οποία είναι διανοιγμένο το έγκοιλο, και επέφεραν αλλαγές τόσο στη μορφή του ίδιου, όσο και στη μορφή του περιβάλλοντα χώρου του. Η έκταση του στεγασμένου (σήμερα) τμήματος του Σπηλαίου, το οποίο και ερευνάται, δεν υπερβαίνει τα 80 τ.μ., ενώ η μέγιστη έκτασή του κατά τους προϊστορικούς χρόνους υπολογίζεται σύμφωνα με πρόσφατα στρωματογραφικά δεδομένα σε περίπου 100 τ.μ. (Εικ. 5-6).

Στο ανώτερο τμήμα της επίχωσης του Σπηλαίου αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα της χρήσης του ως ιερό αφιερωμένο στη λατρεία των Νυμφών σύμφωνα με επιγραφές και άλλα ευρήματα, πιθανώς και άλλων θεοτήτων (Πανός και Διός Αινησίου), από το τέλος του 7ου/αρχές του 6ου και μέχρι τις αρχές του 2ου προχριστιανικού αιώνα (Χατζιώτου 2007, Χατζιώτου και Στρατούλη 2000, Χατζιώτου κ.ά. 1995). Ακολουθεί ένα ευδιάκριτο και αρχαιολογικά στείρο στρώμα ερυθρής λατύπης, που αποτέθηκε στο Σπήλαιο με φυσικές διεργασίες και υπέρκειται της μεγάλου πάχους και πλούσιας επίχωσης των προϊστορικών χρόνων (Εικ. 7).

Το αρχαιολογικά αυτό στείρο στρώμα υπογραμμίζει την απουσία ανθρώπινης δραστηριότητας στη Δράκαινα για μεγάλο χρονικό διάστημα, περίπου από το 2400 και μέχρι το τέλος του 7ου αι. π.Χ. Τα παλαιότερα πολιτισμικά στρώματα του Σπηλαίου (Εικ. 8) χρονολογούνται βάσει σειράς βαθμονομημένων ραδιοχρονολογήσεων (calibrated BC) από τα μέσα της 6ης μέχρι μετά τα μέσα της 3ης χιλιετίας, συγκεκριμένα στο χρονικό διάστημα περίπου 5500-2350 π.Χ. (Stratouli et al. 1999). Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες περιοδολογήσεις για το Προϊστορικό Αιγαίο, το Σπήλαιο Δράκαινα χρησιμοποιήθηκε κατά τη Νεότερη Νεολιθική Ι (ΝΝ Ι ή Ύστερη Νεολιθική για τη Δράκαινα: ~ 5500-4900/4800 π.Χ.), τη Νεότερη Νεολιθική ΙΙ (ΝΝ ΙΙ ή Χαλκολιθική για τη Δράκαινα: ~ 4800-3700 π.Χ.) και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού Ι και ΙΙ (~ 3500-2350 π.Χ.).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Στρατούλη, Γ. 2006. Η «Σπηλιά της Δράκαινας» στον Πόρο της Κεφαλονιάς: Η Προϊστορική Επίχωση. Πρώτες εκτιμήσεις από τις ανασκαφικές περιόδους 1992-1995. Στο Πρακτικά της Α΄ Αρχαιολογικής Συνόδου Νότιας και Δυτικής Ελλάδος, Πάτρα, 9-12 Ιουνίου 1996: 647-656. Αθήνα: Τ.Α.Π.Α.

Stratouli, G., Facorellis, Y. και Maniatis, Y. 1999. Towards understanding the Late Neolithic and the Chalcolithic in the Ionian Islands, Western Greece: ¹⁴C evidence from the “Cave of Drakaina”, Poros, Cephalonia. Στο J. Evin, Chr. Oberlin, J.-P. Daugas και J.-F. Salles (επιμ. έκδ.), ¹⁴C et Archéologie. Actes du 3^ème Congrès International, Lyon 6-20 avril 1998: 273-278. Mémoires de la Société Préhistorique Française 26, 1999 et Supplément 1999 de la Revue d’Archéométrie.

Χατζιώτου, Ε.-Μ. 2007. Η λατρεία των Νυμφών στο Σπήλαιο Δράκαινα του Πόρου Κεφαλονιάς. Στο Πρακτικά του Συνεδρίου του Δήμου Ελειού-Πρόννων για τα Γράμματα, την Ιστορία και τη Λαογραφία της περιοχής Πρόννων, Πόρος, 8-11 Σεπτεμβρίου 2005: 363-378. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Χατζιώτου, Ε.-Μ. και Στρατούλη, Γ., 2000. Το Σπήλαιο Δράκαινα στον Πόρο Κεφαλονιάς. Στοιχεία για την προϊστορική χρήση του και για τη λαϊκή λατρεία στους ιστορικούς χρόνους. Στο Πρακτικά του ΣΤ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Τόμος Πρώτος), Ζάκυνθος, 23-27 Σεπτεμβρίου 1997: 61-76. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Χατζιώτου, Ε.-Μ., Στρατούλη, Γ. και Κοτζαμποπούλου, Ε., 1995. Η «Σπηλιά της Δράκαινας». Πρόσφατη έρευνα στον Πόρο Κεφαλονιάς (1992-1993), Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών ΧΧΙΙ, 1989 (1995): 31-60.